Karta charakterystyki to niezbędne narzędzie komunikacji w łańcuchu dostaw produktów chemicznych
O tym jakie zmiany zaszły w ostatnim czasie w wymaganiach dotyczących kart charakterystyki oraz obrotu produktami chemicznych rozmawiamy z Elżbietą Bądkowską, właścicielką Przedsiębiorstwa EKOS
Dlaczego w ogóle znaczenie karty charakterystyki jest tak duże?
Karta charakterystyki (SDS) jest to powszechnie przyjęty dokument, którego zadaniem jest dostarczenie szczegółowych informacji o substancjach i mieszaninach oraz opis zagrożeń związanych z danym produktem. Karta ta składa się z 16 stałych sekcji i opracowywana jest na podstawie Rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), paragraf 31, załącznik II. Dokument ten był wielokrotnie aktualizowany. Jest to istotna dokumentacja wykorzystywana na co dzień w branży chemicznej do oceny zagrożeń produktu przez technologów, magazynierów, służby BHP, a także w transporcie chemikaliów.
Karta charakterystyki jest dlatego ważnym elementem łańcucha dostaw, gdyż informuje o właściwościach i niebezpieczeństwach związanych z daną substancją lub mieszaniną, określa warunki bezpiecznego postępowania i magazynowania oraz wskazuje metody postępowania w kontakcie z takimi substancjami. Karta charakterystyki stała się jednym z najbardziej użytecznych narzędzi komunikacji w łańcuchu dostaw pomiędzy dostawcą (producentem/importerem) a dalszym użytkownikiem. Dodatkowo należy pamiętać, że dostawca ma obowiązek przekazać nieodpłatnie odbiorcy karty charakterystyki w języku kraju, do którego trafia dany produkt i powinny być one dostarczone najpóźniej w dniu wprowadzenia substancji do obrotu lub pierwszej dostawy.
Kiedy karta charakterystyki jest zatem w ogóle wymagana?
Karta charakterystyki jest dokumentem, który powinien być dostarczony z każdą substancją lub mieszaniną klasyfikowaną jako stwarzającą zagrożenie oraz taką, która nie podlega klasyfikacji, pod warunkiem, że zawiera co najmniej 1% lub 0,2% (w przypadku gazów) substancji stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub środowiska. Ponadto karta charakterystyki jest wymagana, gdy substancja/mieszanina jest uznana jako trwała (PBT), bardzo trwała (vPvB) i/lub posiada zdolność do bioakumulacji, jeśli znajduje się na liście substancji wzbudzających szczególnie duże obawy (SVHC) oraz jeśli zawiera NDS, czyli najwyższe dopuszczalne stężenie substancji na stanowisku pracy. Jednak i w tym temacie istnieją odstępstwa od określonych reguł. Wyjątki te przedstawione są w Rozporządzeniu (WE) nr 1907/2006. Nie jest wymagane sporządzanie kart charakterystyki np. dla kosmetyków, produktów żywnościowych lub paszowych, choć w rzeczywistości nacisk klienta dotyczący stworzenia kart dla tych produktów bywa silniejszy. Coraz częściej zdarza się, że tworzymy karty dla nietypowych produktów, takich jak np. otręby zbożowe, woda demineralizowana czy nawet śluz ślimaka.
Jeśli mowa o tworzeniu tego dokumentu, kto jest odpowiedzialny za kartę charakterystyki i kto ją opracowuje?
Zgodnie z prawem wymóg posiadania karty charakterystyki i odpowiedzialność za jej treść oraz ewentualna aktualizacja spoczywa w pełni na dostawcach danego produktu lub jego użytkownikach. Jednak z uwagi na to, że karta charakterystyki powinna być przygotowana przez osobę kompetentną, posiadająca wiedzę merytoryczną oraz wiedzę chemiczną i/lub toksykologiczną tworzenie karty zlecane jest zazwyczaj firmom zewnętrznym, takim jak nasza, specjalizującym się w tej dziedzinie.
Wiadomo, że nie wystarczy raz sporządzić kartę charakterystyki dla produktu, ale należy ją również aktualizować. W jakich przypadkach te aktualizacje są wymagane?
Każdy dostawca czy dalszy użytkownik ma obowiązek zadbać o to, aby karta charakterystyki dla danego produktu była aktualna, zgodna z obowiązującymi przepisami prawnymi. Do aktualizacji karty obliguje każda zmiana w recepturze oraz klasyfikacji substancji, odmowa udzielania zezwolenia i wprowadzone ograniczenia w obrocie danymi substancjami. Ograniczenia te opisane są w załączniku XVII rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH).
W ostatnich latach weszło w życie wiele aktualizacji przepisów prawnych dotyczących kart charakterystyki. Największe zmiany przepisów pojawiły się w 2010 r. wraz z wydaniem nowego rozporządzenia WE 1272/2008 CLP i wprowadzeniem nowych zasad klasyfikacji i oznakowania. Zmianie uległy m.in. wzory piktogramów, a zwroty R i S zostały zastąpione zwrotami H i P.
Nowe rozporządzenie pierwotnie do 2015 r. dotyczyło tylko substancji, mieszaniny natomiast musiały posiadać podwójną klasyfikację: starą i nową. Karta charakterystyki należało tworzyć zgodnie z rozporządzeniem 453/2010.
Kolejne zmiany zaistniały w roku 2015, kiedy już wszystkie produkty musiały być zaklasyfikowane zgodnie z rozporządzeniem CLP oraz dostosowaniem karty charakterystyki do formatu rozporządzenia 2015/830. Zmiany te wymusiły aktualizację wszystkich kart charakterystyki funkcjonujących na rynku europejskim, wydanych przed 1 czerwca 2015 r. Okres przejściowy tych zmian minął 1 czerwca 2017 r. i od tego dnia wszyscy użytkownicy niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin są zobowiązani do posiadania kart charakterystyki według nowego wzoru. Ponadto, od tego momentu rozporządzenie WE 1272/2008 (CLP) stało się ujednoliconym aktem prawnym, wprowadzającym jednolite zasady dla substancji i mieszanin na terenie Unii Europejskiej.
Można zatem powiedzieć, że pora cześć przedsiębiorców w ciągu ostatnich dwóch lat wykonała ciężką pracę w celu dostosowania swojej dokumentacji do nowej rzeczywistości prawnej?
Owszem, nowe przepisy pociągnęły są sobą wiele zmian, które okazały się być bardzo kosztowne dla przedsiębiorców, chociażby przez konieczność zmian etykiet na wszystkich produktach wprowadzonych na rynku europejskim. Pomimo tego, że termin aktualizacji kart zgodnie z rozporządzeniem WE 2015/830 już minął, to jednak doświadczenia naszej firmy pokazują, że nadal wiele produktów posiada już nieaktualną podwójną klasyfikację DPD/CLP lub opracowane są na starym szablonie 453/2010. Niedopilnowanie tej kwestii pociąga producentów do odpowiedzialności karnej.
Jednak nie są to jedyne zmiany. 17 stycznia 2017 r. ukazało się sprostowanie do rozporządzenia WE 2015/830, które wprowadziło poprawki dotyczące formatu karty charakterystyki. W tym przypadku karty charakterystyki do momentu ich aktualizacji nadal zachowują ważność, a zmiany uwzględnia się dopiero przy sporządzaniu SDS dla nowych produktów lub podczas aktualizacji już istniejących kart. Z tego powodu wciąż można spotkać się z różnymi wersjami nagłówków.
Wygląda na to, że na bieżąco musimy śledzić zmiany prawne i zwracać uwagę, czy zmiany te mają przełożenie na karty charakterystyki naszych produktów.
Konieczność śledzenia zmian stała się w ostatnich latach priorytetem. Publikowane są kolejne akty prawne w związku z postępem naukowym i technicznym. Ma to na celu dostosowanie przepisów do najnowszego stanu wiedzy o substancjach chemicznych. Doskonale wiemy, że przedsiębiorcy wprowadzający produkty chemiczne na rynek nie mają możliwości na bieżąco obserwować zmian prawnych pośrednio i bezpośrednio wpływających na ich działalność, dlatego jako firma wprowadziliśmy tzw. Bazę Wiedzy, której celem jest przybliżenie informacji przedsiębiorcom o ich obowiązkach podczas obrotu chemikaliami.
Co nas czeka w 2018 r., jeśli chodzi o przygotowywanie kart charakterystyki?
Pierwsza zmiana obowiązuje od 1 lutego 2018 r. Przepisy 8 ATP wprowadzają m.in. zmiany w treściach niektórych zwrotów wskazujących rodzaj zagrożenia (zwroty H) i zwrotów wskazujących środki ostrożności (zwroty P). W konsekwencji producenci zostają zobligowani do zmiany części etykiet swoich produktów oraz ponownej weryfikacji kart charakterystyki. W polskiej wersji językowej zmian jest stosunkowo niewiele w porównaniu do innych języków, gdzie modyfikacji uległy często stosowane zwroty H, na przykład: H314 (Dania i Francja), H318 (Francja).
Natomiast od 1 marca 2018 r. obowiązuje 9 ATP wprowadzające zmiany klasyfikacji wybranych substancji. Przykładowo dla bisfenolu A zaszła istotna zmiana, która uwzględnia zastąpienie klasyfikacji działania reprodukcyjnego kategorii 2 na kategorię 1B, wskazującą na silniejsze zagrożenie.
Już teraz zachęcamy producentów do monitorowania i zmiany oznakowania swoich produktów zgodnie z nowymi rozporządzeniami. Należy pamiętać o tym, że poza zmianami w karcie, firma zobowiązana jest do umieszczenia substancji niebezpiecznych w rejestrze, monitorowania stężeń substancji na stanowisku pracy, a także monitorowania stanu zdrowia pracowników. Warto więc zapoznać się zawczasu z substancjami, których klasyfikacja uległa modyfikacji, aby dobrze przygotować się do zmian w dokumentacji.
Czy to już wszystkie obowiązki, o których musimy pamiętać przy tworzeniu lub aktualizacji kart charakterystyki?
Zgodnie z art.15 Ustawy z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. 2011 Nr 63 poz. 322 wraz z późn. zm.) podmioty odpowiedzialne za wytworzenie mieszaniny niebezpiecznej lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie oraz osoby sprowadzające taką mieszaninę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej są zobowiązane do jej zgłoszenia i poinformowania Inspektora ds. Substancji Chemicznych najpóźniej w dniu wytworzenia takiej mieszaniny lub jej sprowadzenia spoza granic naszego kraju. Natomiast w przypadku zmiany składu mieszaniny, bądź zmiany nazwy handlowej należy dokonać aktualizacji zgłoszenia w terminie 14 dni. Rejestracja odbywa się drogą elektroniczną (system ELDIOM). System ten ma na celu ułatwić i usprawnić proces zgłaszania mieszanin stwarzających zagrożenie.
Firma EKOS specjalizuje się w tematyce bezpieczeństwa chemicznego i informacji chemicznej. Doświadczenie firmy sięga 30 lat. Od dawna prowadzi ona szkolenia i konsultacje dotyczące posługiwania się kartą charakterystyki przy operowaniu produktami chemicznymi na każdym poziomie łańcucha dostaw. Ponadto zajmuje się opracowywaniem, tłumaczeniem i dostosowaniem kart charakterystyki do aktualnych wymagań przepisów prawa UE i krajowego, a także rejestruje produkty kosmetyczne oraz produkty biobójcze
[wywiad Elżbiety Bądkowskiej z portalem chemiaibiznes.pl, marzec 2018]